Musevi Cemaati: Birlikte Yaşamanın İzmir’deki Kadim Tarihi

İzmir, yüzyıllardır farklı kültürlerin, dinlerin ve kimliklerin bir arada yaşadığı, çok kültürlü yapısıyla tanınan bir kenttir.

Bu şehirde farklı inanç grupları bir araya gelmiş, ortak bir yaşam kültürünü inşa etmiş ve birlikte yaşamın anlamını tüm dünyaya örnek olacak şekilde hayata geçirmiştir. Bu yapı içinde İzmir Musevi Cemaati de, kentin tarihinin ve kültürünün ayrılmaz bir parçası olarak varlık göstermiştir. Müslümanlar ve Museviler arasındaki uyumlu yaşam, farklılıkların hoşgörü içinde bir arada bulunabileceğini gösteren bir model oluşturmuştur. İzmir, bu barışçıl ortak yaşam kültürüyle sadece kendi halkı için değil, aynı zamanda dünyaya da anlamlı bir mesaj verir: Farklılıklar bir zenginliktir ve bu zenginliğin en güzel örneği, birlikte yaşamayı öğrenmiş toplumlarda bulunur.  Bugünkü yazımızda, İzmir Musevi Cemaati’nin tarihine, kültürel mirasına ve İzmirli Müslümanlarla kurduğu güçlü bağa değineceğiz. Bu bağlamda, geçmişte yaşanan samimi ilişkilerin ve karşılıklı saygının İzmir’in sosyal dokusunda nasıl kökleştiğini ve bugüne nasıl taşındığını anlamaya çalışacağız.  İzmir Musevi Cemaati’nin Köklü Geçmişi İzmir Musevi Cemaati, Osmanlı İmparatorluğu döneminde, 15. yüzyılda İspanya ve Portekiz’den göç etmek zorunda bırakılan Sefarad Yahudilerinin kente yerleşmesiyle varlık kazandı. Osmanlı yönetiminin ve halkının şefkat ve merhameti ile İzmir topraklarında kendilerine güvenli bir yaşam alanı bulan Museviler, İzmir’i yeni bir yurt olarak benimsediler. Bu tarihten itibaren Musevi cemaati, İzmir’in ticaretinden sanatına, gastronomisinden sosyal hayatına ve biliminden günlük yaşamına kadar pek çok alanda kentin gelişimine katkıda bulundu. Özellikle Kemeraltı ve çevresinde yoğunlaşan Musevi nüfusu, burada kendine özgü bir kültürel alan inşa etti. Osmanlı Devleti Musevilerin kendi kültürlerini yaşamaları konusunda oldukça hoşgörülü olması da bunda çok etkili oldu. Sinagoglar, okullar ve sosyal yardımlaşma dernekleriyle Musevi cemaati, İzmir’deki dini ve sosyal yapının önemli bir parçası oldu.  İzmir Musevi Cemaati, kentin ticari hayatında da önemli bir rol üstlendi. Cami, kilise ve sinagogların bir arada bulunduğu bu kadim ticaret bölgesi, farklı inançların bir arada var olduğu hoşgörülü yapısıyla dikkat çekti. Müslümanlar, Hristiyanlar ve Museviler arasındaki bu dostane ilişkiler, İzmir’i sadece Osmanlı coğrafyasının değil, tüm Akdeniz havzasının da önemli bir kültür merkezi haline getirdi. Bu yönüyle İzmir dünyaya örneklik teşkil edecek model bir şehir oldu. İzmir, farklı inanç gruplarının ortak yaşam alanlarını paylaştığı ve karşılıklı saygı içinde birlikte yaşadığı bir şehir olarak, bu konuda dünyaya örnek olacak bir kültürel mirasa sahiptir. Müslümanlar ve Museviler, yüzyıllar boyunca aynı mahallelerde komşuluk yapmış, birbirlerinin bayramlarını kutlamış, cenazelerinde yan yana durarak acılarını paylaşmışlardır. İzmir Musevi Cemaati, İzmirli Müslüman komşularıyla aynı sokakları paylaşarak ortak bir kültürel zenginliği inşa etti. Bu, sadece iki dinin değil, aynı zamanda iki toplumun birbirini anlama, saygı gösterme ve destekleme arzusunun bir sonucuydu.  Musevi cemaatinin İzmir’in sosyal yaşamına kattığı değerler, dini ritüeller ve bayramlar aracılığıyla sadece Musevilere değil, tüm İzmirlilere hitap eden bir yapıya büründü. Pesah (Hamursuz Bayramı), Rosh Hashanah (Musevi Yeni Yılı) ve Hanuka gibi Musevi bayramlarında, Müslüman komşuların da bu bayramların bir parçası olduğu, bazen hediyeler ve iyi dileklerle bu günleri kutladığı bir döneme tanıklık edildi. Aynı şekilde, Ramazan ve Kurban Bayramı gibi Müslüman bayramlarında da Musevi komşuların bu özel günlerde Müslüman komşularını yalnız bırakmadığı bilinir. İzmir’in bu özel kültürü, birlikte yaşamanın samimi ve dostane örneklerini oluşturmuşturİzmir Musevi Cemaati, sadece dini ve kültürel mirasıyla değil, aynı zamanda kentteki sosyal yardım faaliyetleriyle de tanınır. Cemaat, zaman içinde birçok eğitim kurumu, hastane ve sosyal yardımlaşma derneği kurarak İzmir’e hizmet etmiştir. Cemaatin tarih boyunca gösterdiği dayanışma ve yardımlaşma örnekleri, İzmir’in sosyal yapısını da güçlendirmiştir. Musevi cemaati, her dönemde öncelikle Musevilere ama genel anlamda ihtiyaç sahiplerine yardım eli uzatarak toplumsal dayanışmayı güçlendirmiş ve İzmir’in kültürel dokusuna katkıda bulunmuştur.  Musevi cemaati tarafından kurulan sinagoglar, eğitim kurumları ve diğer sosyal yapılar, İzmir’in kültürel mirası içinde önemli bir yere sahiptir. Kemeraltı’nda bulunan birçok sinagog, yalnızca ibadet yeri değil, aynı zamanda Musevi cemaati için birer kültürel miras simgesidir. Bu yapılar, geçmişin izlerini günümüze taşıyan, İzmir’in çok kültürlü yapısını yansıtan önemli sembollerdir. Bugün hala ayakta olan sinagoglar ve Musevi cemaatinin diğer kültürel yapıları, İzmir’deki birlikte yaşama kültürünün somut birer göstergesidir. İzmir Musevi Cemaati’nin tarihi, kentin birlikte yaşama kültürünün ayrılmaz bir parçasıdır. Bu cemaat, Müslüman komşularıyla birlikte geçirdiği asırlar boyunca İzmir’in toplumsal yapısına katkıda bulunmuş ve farklılıkların uyum içinde yaşandığı bir kentin simgesi olmuştur. İzmir’in tarihi Musevi cemaati, Müslüman ve Hristiyan komşularıyla kurduğu güçlü bağ sayesinde, kültürler ve inançlar arası diyaloğun mümkün olduğunu göstermiştir. Bu ilişki, İzmir’i sadece bir kültür merkezi değil, aynı zamanda farklı kimliklerin uyum içinde bir arada yaşadığı bir barış şehri haline getirmiştir.  Günümüzde de İzmir Musevi Cemaati, kentin sosyal ve kültürel yaşamına katkı sunmaya devam ediyor. Musevi cemaati, İzmir’in hoşgörü ve birlikte yaşama kültürünün somut bir temsilcisi olarak, kente ve kentliye değer katıyor. İzmirli Museviler, kültürel miraslarını koruma ve geleceğe aktarma çabası içinde, İzmir’in çok kültürlü yapısının devam etmesine katkıda bulunuyor.  İzmir, Farklılıklarıyla Birlikte Güçlü Bir Şehir  İzmir Musevi Cemaati, kentin tarihinin ve kültürünün ayrılmaz bir parçası olarak, bu şehrin birlikte yaşama kültürünü anlamak ve yaşatmak adına büyük bir önem taşır. Müslümanlar ve Museviler arasındaki dostane ilişkiler, İzmir’in sosyal dokusunu oluşturan temel taşlardan biridir. İzmir, bu anlamda sadece bir kent değil, aynı zamanda birlikte yaşamanın, karşılıklı saygının ve hoşgörünün sembolüdür. İzmir, bu anlamda sadece bir kent değil, aynı zamanda birlikte yaşamanın, karşılıklı saygının ve hoşgörünün sembolüdür. İzmir Musevi Cemaati ve Müslüman halkın ortak yaşam kültürü, kente benzersiz bir zenginlik katmış ve geçmişten bugüne dostane bir miras bırakmıştır. Bu miras, bizlere farklılıkların uyum içinde var olabileceğini ve kültürel çeşitliliğin bir toplumu nasıl güçlü kılabileceğini gösteriyor. Bugün, bu kadim şehrin ruhunu yaşatmak ve gelecek nesillere aktarmak her bir İzmirliden sorumluluk bekleyen bir görevdir. İzmir Musevi Cemaati, bu görevde önemli bir yer tutmaktadır. Onların köklü geçmişi, sadece cemaatin değil tüm İzmir’in kültürel mirasının bir parçasıdır. Bu zengin miras, İzmir’i dünya barışı için bir ilham kaynağı yapar; İzmir, tüm insanlığa farklılıklarla nasıl barış içinde yaşanabileceğini hatırlatan bir rehber olur. İşte tam bu noktada bu güzel geçmiş ve güzel hatıralar birilerinin art niyetli projelerinin se hedefinde olabilir. İzmir Musevi Cemaati’nin kültürünü yaşatma gayreti önemlidir ancak bu gayret başka güçlerin dokunuşları ile istismar edilmemelidir. Yukarıda da detaylıca anlattığımız gibi Osmanlı Devleti mağdur olan bir milleti (1492) istismar etmek yerine onların en doğal haklarına sahip çıkmayı cihan devleti olmanın ve Müslüman olmanın sorumluluğu ile görev bilmiştir. Asıl konu bu samimiyet ile kalabilmekte ama dünyada ne kötüler bitiyor ne de kötülük!!! İzmir’in tarihine bakıldığında, Musevi ve Müslüman toplumlarının yüzyıllar boyunca yan yana, dostane ilişkiler içinde yaşadığını görürüz. İzmir, bu iki toplumun birbirlerinin bayramlarını, özel günlerini, cenazelerini birlikte paylaştığı, zor anlarda birbirine destek olduğu nadir şehirlerden biridir. İslam’ın ve Musevilik inancının hoşgörü kültürü, burada kök salmış ve İzmir’e derin bir huzur havası katmıştır. Osmanlı Devleti’nin yüzyıllar süren himayesinde Museviler, yalnızca huzur içinde yaşamakla kalmamış, aynı zamanda Osmanlı’nın adalet sistemine güven duymuş ve bunu çeşitli vesilelerle ifade etmiştir. Bu güven o kadar ileri gitmiştir ki, Museviler, Osmanlı mahkemelerinde yargılanmayı tercih etmiş; kendi toplumlarının meselelerini bile Osmanlı hukuk sistemi içinde çözme isteğinde olmuşlardır. Osmanlı’nın sağladığı güvenli ortam, toplumsal barışı destekleyen en önemli unsurlardan biri olmuştur. Osmanlı Devleti, Musevilere İzmir’de yerleşmeleri için izin vererek büyük bir hoşgörü ve insanlık dersi vermiştir. 15. yüzyılda İspanya’dan sürülen Sefarad Musevilerinin Osmanlı topraklarına kabul edilmesi, tüm dünyaya karşı sergilenmiş bir insanlık duruşudur. Osmanlı’nın sağladığı bu güven, Museviler için İzmir’i güvenli bir liman haline getirmiş, Osmanlı toprakları bu hoşgörünün simgesi olmuştur. Günümüzde bile bu anlayış, İzmir’in hoşgörü ve birlikte yaşama kültürünün temellerini oluşturur. Osmanlı sonrası kurulan Türkiye Cumhuriyeti de Museviler için güvenin ve adaletin sembolü olmuştur. Cumhuriyet’in kurucu ilkeleri doğrultusunda Musevi cemaatine her zaman eşit vatandaşlık hakları tanınmış, hiçbir zaman ikinci sınıf vatandaş muamelesi yapılmamıştır. İzmir’deki Museviler, Türkiye Cumhuriyeti döneminde de can, mal ve inanç güvenliğinin teminatı altında yaşamaya devam etmişlerdir. Günümüzde, bazı ülkelerdeki gerilimler nedeniyle Musevilerin ve Müslümanların farklı kutuplarda yer aldığı görülse de İzmir, bu anlamda barışçıl bir örnek teşkil etmektedir. Museviler burada her daim inançlarını özgürce yaşamış, kendilerini evlerinde hissetmişlerdir. Özellikle bugün İsrail’in Filistin’deki uygulamaları göz önünde bulundurulunca, İzmir’deki Musevilerin gördüğü muamelenin, İsrail’in Filistinlilere yaptığı uygulamalardan ne kadar uzak olduğu daha net anlaşılır. İzmir Musevi Cemaati’nin varlığı, Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti’nin barışçıl bakış açısının somut bir örneğidir. Türkiye’de, Musevi toplumunun başka ülkelere göç ettiği zamanlar olsa da bu göçlerin hiçbir zaman zorla veya bir baskı neticesinde gerçekleşmediği unutulmamalıdır. 40-50 bin kişiye kadar ulaşan İzmir Musevi nüfusu, zamanla kendi istekleriyle Amerika, Avrupa veya İsrail gibi ülkelere göç etmeyi tercih etmiştir. Bu, Osmanlı’da ve Türkiye Cumhuriyeti’nde yaşadıkları herhangi bir olumsuzluktan kaynaklanmamıştır; bu göçler tamamen kendi kararlarının sonucudur. İzmir’den göç eden Musevi toplumunun torunları, geçmişte atalarının yaşadığı toprakları görmek ve tanımak için İzmir’e geldiklerinde her defasında sıcak bir karşılamayla karşılanır. İzmir Musevi Cemaatine atalarının mirası olan bu topraklarda, barışçıl ve insani bir karşılık sunulmuş; şehir onlara gönlünü açmıştır. Bu, İzmir’in birlikte yaşama kültürünün canlı bir örneğidir.  İsrailli Ekiplerin İzmir Musevi Cemaatine Etkisi  Ancak, her şeyin barış ve uyum içinde sürdüğü bu ortamda, 2012 yılından itibaren İzmir Musevi Cemaati açısından bazı farklılıklar yaşanmaya başlamıştır. Yüzyıllardır kendi imkanlarıyla sinagoglarını, kültürel mekanlarını onaran, restore eden İzmir Musevileri, son dönemde İsrail’den gelen bazı ekiplerin finansal desteğiyle bazı değişikliklerle karşı karşıya kalmıştır. Bu destekler başlangıçta olumlu bir katkı olarak algılansa da zaman içinde İzmir Musevileri, bu desteğin ardında bazı ideolojik amaçların olduğunu fark etmiştir. Ülkemizde şubat ayı itibari ile başlayan İsrail MOSSAD ajanlarına karşı operasyonlar bu tür gizli yapıların başka kollarınında araştırılması gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır! Özellikle İSRAİLLİ BİR EKİBİN, İzmir’deki Musevi ibadethanelerini kültür sanat ve eğlence etkinlikleri için kullanma talepleri, İzmir Musevi Cemaatinde büyük bir rahatsızlık yaratmıştır. Sinagogların sergi, konser veya eğlence amaçlı kullanılmasına karşı çıkan dindar Museviler, bu durumun ibadethanelerin manevi atmosferini bozduğunu düşünmektedir. Yüzyıllardır İzmir’de bir dini merkez olarak saygı gören bu ibadethanelerin eğlence mekanlarına dönüştürülmesi, Musevi toplumunun samimi inanç sahiplerinde ciddi bir huzursuzluk yaratmıştır. Osmanlı Devleti’nin ve Türkiye Cumhuriyeti’nin Musevi ibadethanelerine göstermiş olduğu saygı ve özen, ne yazık ki İsrailli bazı kişilerin ticari ve ideolojik amaçları doğrultusunda zedelenmiştir.  Bu durum, İzmir Musevi Cemaatini, dini değerlerinin ve ibadethanelerinin nasıl kullanılması gerektiği konusunda yeniden düşünmeye itmiştir. Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti’nden gördükleri saygı ve özeni, kendi din kardeşlerinden görememek, İzmir Musevileri için hayal kırıklığına sebep olmuştur.  TARKEM ve İsrailli Bir Ekibin İzmir İskan Politikası!  Son dönemde İzmir Musevi Cemaati, TARKEM A.Ş.’nin de etkisiyle, İSRAİLLİ BİR EKİBİN bölgedeki projelerinde söz sahibi olmaya çalıştığını fark etmiştir. İSRAİLLİ BİR EKİBİN finanse ettiği projelerin, İzmir Musevi Cemaatinin dini ve kültürel değerlerini istismar ettiği yönünde endişeler artmaktadır. İzmir’in kültürel mirasının korunmasından ziyade, bu projelerin İsrail politikalarına hizmet eden bir iskan ve rant projesine dönüştüğünü düşünen İzmir Musevileri, bu durumdan rahatsızlık duymaktadır.  TARKEM, son yıllarda Musevi cemaatiyle ilgili alanları kültürel miras kapsamında değerlendirme iddiasıyla çeşitli projeler yürütmektedir. Ancak İzmir Musevi Cemaatinde, TARKEM’in projelerinin yalnızca Musevilere değil, İzmir’in genel kültürel dokusuna ve Müslüman halkın değerlerine de zarar verdiği yönünde ciddi endişeler bulunmaktadır. İzmir Musevi Cemaati, İsrailli ekiplerin finanse ettiği projelerin, dini değerlerin ötesinde ticari ve ideolojik hedeflere hizmet ettiği kaygısını taşımaktadır. Bu projeler, İzmir’de yüzlerce yıldır süregelen birlikte yaşama kültürünü zedeleyerek, Musevileri ve Müslümanları karşı karşıya getirme riskini barındırmaktadır. İzmir Musevi Cemaati, asırlardır bu şehrin önemli bir parçası olarak, Müslüman komşularıyla uyum içinde yaşamış, birlikte yaşam kültürüne örnek olmuştur. Ancak, dışarıdan gelen ideolojik etkiler, bu köklü barışçıl yapıyı tehdit etmektedir. Osmanlı Devleti’nin ve Türkiye Cumhuriyeti’nin Musevilere sunduğu barışçıl ve güven dolu ortam, İsrailli bazı kişilerin çıkar odaklı yaklaşımları nedeniyle sarsılma riski altındadır. Bu, İzmir Musevileri için içten bir üzüntü kaynağıdır.  İzmir’in birlikte yaşama kültürü, bu şehirdeki her inanç grubunun mirasına saygı duymakla yaşatılabilir. TARKEM ve benzeri projelerin, İzmir’in kültürel dokusunu ve birlikte yaşama ruhunu koruyacak bir anlayışla hayata geçirilmesi gerekir. Ancak o zaman, İzmir Musevi Cemaati ve tüm İzmirliler, bu kadim kentin barış ve hoşgörü dolu havasını solumaya devam edebilir, kaynak nevarneyok